دین و مذهب  8   -  تعزیه بخش هفتم

موسیقی در تعزیه ی بنار

موسیقی از نکات بسیار مهم در تعزیه ی بنار است به گونه ای که به راحتی می تواند به وسیله ی آن بسیاری از ضعف های دیگر را پوشاند . موسیقی شعر ها در تعزیه ی زیارت و به تبعیت آن در بنار بسیار متنوع است ولی امروزه از کیفیت آن کاسته شده . نوحه که اجرای آهنگی دسته جمعی در ابتدای اجرای هر تعزیه است ، در هر مجلس موسیقی خاص خود را دارد . در جریان تعزیه نیز اولیا با صدای نرم و محزون و اشقیا با صدای بم و خشن و بدون تحریر شعر های خود را می خوانند . استاد حسین دهقانی می نویسد :

«... به طور کلی آواز ها از لحاظ لحن در شبیه خوانی به دو قسمت تقسیم می شوند ، دسته ای که اصطلاحا « موافق خوان » یا « مظلوم خوان » خوانده می شوند که لحن آن ها بیشتر تراژیک ، متین و سنگین است و بیشتر هم در مایه هایی از قبیل رهاوی ، نوا ، عراق و شور می خوانند و دسته ی دیگر که اصطلاحا « مخالف خوان » خوانده می شوند و لحن آن ها تند و خشن است با آهنگ اُشتُلُم شعرهای خود را بیان می کنند . عبدالله مستوفی در این باره نوشته است : بازیگرها نقش خود را که با شعر نوشته شده بود از روی نسخه ای که در دست داشتند به آواز می خواندند و هر نقشی آواز خود را داشت .  حضرت عباس باید  « چهار گاه » بخواند ، حُر « عراق » می خواند ، شبیه عبدالله بن حسن که در دامن حضرت شاه شهیدان به درجه شهادت رسیده ، دست قطع شده ی خود را به دست دیگر گرفته ، گوشه ای از آواز  « راک » را می خواند که به همین دلیل آن گوشه به  « راک عبدالله » معروف است . ... در سوال و جواب ها هم رعایت تناسب آواز ها با یکدیگر شده و مثلا اگر امام با عباس سوال و جوابی داشت ، امام شور می خواند ، عباس هم باید جواب خود را با شور می داد ، فقط مخالف خوان ها اعم از سر لشکران و افراد و امرا و اتباع با صدای بلند و بدون تحریر ، شعر های خود را با آهنگ  اُشتُلُم ادا می کردند ... » بوشهر نامه . شماره 13 

. تنوع اجرای تعزیه در دستگاه ها ، در مجالسی مثل طفلان مسلم غوغا می کند اما متاسفانه چون نحوه ی انتقال آن از یک تعزیه خوان به دیگری ، از طریق تجربه صورت می گیرد و تعزیه خوانان ، غیر حرفه ای و نا آشنا با علم موسیقی هستند ، به مرور زمان  موسیقی کمیاب برخی مجالس از بین رفته  یا طی چند سال ، گرده ی خواندن بعضی از نسخه ها کاملا عوض شده است . از استاد حسین دهقانی در فصل نامه ی  بوشهر نامه . شماره 13 . بهار1393    : آمده است « ...  در بسیاری از اجراهای داخلی ایران ، تعزیه به صورت موسیقی و در دستگاه های ایرانی و گوشه های قدیمی به اجرا در می آید ، در حالی که در بوشهر اصولا جریان موسیقایی بسیار کم و ناچیز است ... » -

استفاده از ابزار های موسیقی در تعزیه اندک است . در روز نهم محرم که تعزیه ی عباس(ع) خوانده می شود ، هنگامی که شمر با لشکریانش سوار بر اسب به سمت کربلا می آید ، از سنج و طبل استفاده می شود .

طبل مهم ترین ابزار موسیقی تعزیه در بنار است به گونه ای که تمام مجالس تعزیه ، حضورش محسوس است  . طبل در جریان اجرای تعزیه ، همیشه در اختیار اشقیا ست و به دستور فرماندهان سپاه عمر سعد نواخته می شود . به جز این موقع ، هنگامی که در هنگام اجرای تعزیه وقفه ای پیش می آید ، طبل زن با نواختن پیاپی طبل ، شکاف سکوت پیش آمده را  پر می کند . گاه نیز درست در همان هنگامی که حرمله به گلوی علی اصغر تیر می زند ، طبال ، تک ضربه ای می نوازد تا تیر را در ذهن مردم تداعی کند . تعزیه خوانان در هنگام رزم ، رجز خوانی می کنند و نیاز است صدایشان به گوش مستمعین برسد ولی با این وجود ،  در چند سال اخیر به پیشنهاد محمد غلامی ، در هنگام جنگ ، طبل نواخته می شود تا غوغای میدان رزم بیشتر جلوه کند .

موسیقی در تعزیه متغیر است و  ممکن است در کوتاه ترین زمان ،  از حزن به حماسه تبدیل  شود . لالایی علی اصغر در روز عاشورا ، محزون ترین اجرای موسیقی در بنار است . در این هنگام ، کسانی که نقش زنان اهلبیت را اجرا می کنند ، گرد گهواره ی علی اصغر جمع شده و به شیوه ای غمناک « شوره » می خوانند . در مجلس علی اکبر و قاسم نیز در برشی از تعزیه ، بالای سر آنان سرور و بیت می گویند و شیرینی و گلاب می پراکنند و مردم نیز نذرهای خود را درهمین موقع می آورند و روی سر قاسم و یا علی اکبر نقل می پاشند و کودکان نیز در این هنگام به میدان آمده و شیرینی جمع می کنند . دقایقی  بعد  که آنان به میدان جنگ می روند ، موسیقی حماسی جای موسیقی حزن انگیز را می گیرد .

توضییح :  صاحب این قلم  از موسیقی به صورت علمی اطلاعی ندارد و تنها از طریق گوش و معیار احساس با آن برخورد کرده و منتظر روشنگری های شماست  .