دین و مذهب  5  .  تعزیه بخش چهارم

میدان تعزیه  و نوحه

میدان تعزیه باید آن قدر وسیع باشد که مجال کافی برای تاخت و تاز سواران و قدم زدن ملاها (تعزیه خوان ها)  باشد . با توجه به این که در قدیم صدای طبیعی شبیه خوان باید به گوش مستمعین می رسید ، به ناچار همه ی افراد اعم از زن و مرد و تقریبا به شکل دایره ای در اطراف میدان می نشستند . بخشی ازجمعیت مردان در کنار لشکر اشقیا می رفتند به گونه ای که با آنان یکی می شدند که این امر به انبوه جلوه دادن آن لشکر کمک بیشتری می کرد . در هر دو میدان اصلی تعزیه ی بنار ، اعم از جااجاق که در شمال روستا قرار داشت و منتهی به کمر چم می شد ، یا میدان کنونی که در غرب روستا واقع است ، چیدمان افراد اعم از تعزیه خوانان و شنوندگان تفاوتی نکرده است . در هردو میدان ، جایگاه امام حسین رو به غرب ، خانواده ی ایشان رو به شرق و درست رو به روی امام ، خیمه ی زین العابدین و قاسم بن حسن رو به شمال و جای اشقیا رو به جنوب بوده و هست . زنان مستمع نیز معمولا از پشت سر امام تا جنوب میدان می نشستند و مردان نیز سمت اشقیا تا غرب میدان را در اختیار داشتند . اولیا وقتی به میدان جنگ می رفتند ، رویشان به شمال بود و براساس تحقیقاتی که نویسنده ی کتاب امام حسین و ایران انجام داده است ، لشکر امام حسین(ع) نیزبرای ورود به میدان جنگ ، رو به شمال می رفتند . امروزه به علت استفاده از سیستم صوتی و رسایی صدای تعزیه خوانان ، جمعیت پراکنده تر می نشیند . البته در روزهای تاسوعا و عاشورا ، این وضعیت متفاوت است و انبوه جمعیت در چهار گوشه ی میدان به صحنه ها نزدیک تر اند . تعزیه خوانان برای ورود به میدان ، آداب خاصی را رعایت می کنند . آنان در منزل بانی تعزیه (میزبان ) لباس می پوشند و به میدان تعزیه می آیند. اشقیا بدون هیچ مقدمه ای از گوشه ی میدان گذشته و در جای خود استقرار می یابند ولی اولیا به صورت منظم همراه با نوحه خوانی خاص ، مرحله به مرحله وارد میدان می شوند . در قدیم ، تعزیه خوانانی که نقش های اصلی را داشتند و صدایشان نیز زیباتر و رساتر بود ، چند قدم جلوتر از بقیه نوحه می خواندند و در پایان هر بند دیگران که پشت سر آنان ایستاده بودند جواب می دادند . در این فاصله افراد شروع کننده ، دو تا سه قدم جلوتر می رفتند تا خود را آماده برای بند بعدی کنند . افراد جلو و شروع کننده ی نوحه بدون استثنا نقش های مرد مثل امام عباس اکبر قاسم و... بودند و نقش زن در شروع نوحه نقشی نداشت . در سال های اخیر ، نحوه ی چیدمان افراد در هنگام اجرای نوحه عوض شده و فاصله ی مکانی شروع کننده و تکرار کننده تقریبا برداشته شد است . نوحه به صورت ایستاده انجام می شود وهر مجلس نوحه ی خاص خود دارد . شعر های نوحه خوانی  معمولا از مرحوم درایی است . درایی روضه خوان و شاعر و از مردم چاه کوتاه بود وی پدر بزرگ شاعر و محقق بزرگ استان بوشهر آقای عبدالمجید زنگویی است . شعر های نوحه در هر مجلسی به فراخور حال آن مجلس فرق می کند و می توان گفت مفهوم کلی و خلاصه ی هر مجلس تعزیه در شعر های نوحه ی آن بیان شده به گونه ای که شنونده ی دقیقی که هرگز تعزیه ای را ندیده باشد ، با شنیدن آن مقدمه می تواند جریان آن روز را پی ببرد یا لااقل حدس بزند . بدین ترتیب تعزیه خوانان ، مستمعین را آماده ی واقعه ای می کنند که قرار است آن روز اتفاق بیفتد . روح اشعار نوحه نیز فرق دارد برای مثال نوحه ی حضرت عباس (ع) حماسی است :

شاه شجاعان عرب میر غضنفر فر

سرو خرامان جنان عباس نام آور

و در این نوحه ، هرگز از آه و ناله و زاری اثری دیده نمی شود اما در نوحه ی مجلس حضرت قاسم بن حسن (ع)  بسیار محزون می خوانیم :

گفت قاسم با فغون  کای عروس مضطرم

همچو بسمل بنگری غرق در خون پیکرم

زیر سم مرکبون

بشکنندم استخون